Ο άγνωστος κόσμος των ταμπακαριών

Οι έξι εναπομείναντες βυρσοδέψες των Χανίων συνεχίζουν μια μακραίωνη παράδοση, ευελπιστώντας στην ανάπλαση της περιοχής όπου βρίσκονται τα ταμπακαριά τους και που πρόσφατα χαρακτηρίστηκε παραδοσιακός οικισμός. Δύο από αυτούς, ο Αντρέας Σεργάκης και ο Μιχάλης Βροντάκης, μιλούν για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της δουλειάς τους, μυώντας μας στη διαδικασία της ιδιαίτερης τεχνικής τους.

Στα ανατολικά του λιμανιού των Χανίων, κάτω από τη συνοικία της Χαλέπας, στέκουν τα περίφημα ταμπακαριά, με ιστορία πλέον των τριών αιώνων. Σύμφωνα με αραβικό έγγραφο, η εγκατάσταση των βιοτεχνιών επεξεργασίας δερμάτων πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1830 και 1840, την περίοδο δηλαδή της Αιγυπτιοκρατίας στην Κρήτη. Ο τόπος που επιλέχθηκε ήταν ιδανικός καθώς ήταν εντός πόλης αλλά στην άκρη της, δίπλα σε θάλασσα με ρηχά νερά, κάτι που ευνοούσε το πρώτο στάδιο επεξεργασίας. Τη δεκαετία του '50 υπήρχαν περισσότερα από 80 βυρσοδεψία, ενώ σήμερα μόλις έξι εξακολουθούν να λειτουργούν, απαριθμώντας λιγότερους από 20 εργαζόμενους.

Ο Αντρέας Σεργάκης συνεχίζει τη μακραίωνη παράδοση, ακολουθώντας το επάγγελμα του πατέρα του, ο οποίος είχε τη δική του βιοτεχνία από τη δεκαετία του '50. «Εκείνη την εποχή απογειώθηκε ο κλάδος, καθώς ο μηχανολογικός εξοπλισμός αύξησε την παραγωγή, ενώ ανάλογα κινήθηκε και η ζήτηση. Ο πατέρας δούλευε ώρες ατελείωτες, αλλά έβλεπε τους κόπους του να επιβραβεύονται. Σήμερα οι εναπομείναντες βυρσοδέψες πασχίζουμε πολύ για να ανταμειφθούμε λίγο». Στο κτίριο, που χρονολογείται από το 1925, ο χρόνος μοιάζει να σταμάτησε. Οχι μόνο στην εξωτερική του όψη, αλλά και στο εσωτερικό με τα παλαιά βαριά μηχανήματα και τα δέρματα να κρέμονται από το ταβάνι αποπνέοντας έντονα την αίσθηση των αρχών του περασμένου αιώνα. Τότε που η δουλειά ήταν έντονα χειρωνακτική. Ομως και στις μέρες μας οι μέθοδοι που γίνεται η επεξεργασία των δερμάτων στα ταμπακαριά είναι ιδιαίτερα επίπονη.

Τα δέρματα προέρχονται από βοοειδή που εισάγονται ημικατεργασμένα από την Αφρική, ενώ δύο μόλις χρόνια πριν, έφθαναν ώς εδώ εντελώς ακατέργαστα. Αυτά προορίζονται είτε για σολόδερμα είτε για σανδάλια, τσάντες και γενικώς δερμάτινα είδη. Ο κ. Σεργάκης μοιράζεται τα μυστικά της τέχνης του: «Η κατεργασία των δερμάτων γίνεται με φυτικά προϊόντα και δεν προστίθενται καθόλου χημικά. Παλαιότερα χρησιμοποιούσαν βελανίδια κατά τη διαδικασία της δέψης, καθώς οι ουσίες του, που εισχωρούσαν μέσα στο δέρμα, εξουδετέρωναν οποιαδήποτε μυρωδιά. Σήμερα τα βελανίδια αντικαταστάθηκαν από τα "κιμπαράκος" που εισάγονται από τη Βραζιλία και την Αργεντινή.

Αυτά διαλύονται σε μορφή σκόνης μέσα σε μεγάλα βαρέλια με νερό που περιστρέφονται μηχανικά για περίπου 100 ώρες, έτσι ώστε να ποτίσουν καλά τα δέρματα που βρίσκονται εντός. Αυτό το στάδιο κρατά 1-2 εβδομάδες ανάλογα με το είδος του δέρματος. Κατόπιν βγάζουμε τα δέρματα και τα κρεμάμε από το ταβάνι για να στεγνώσουν. Αν δεν έχει υγρασία, μία μέρα αρκεί. Εναλλακτικά, μπορούμε να τα στραγγίξουμε στις λεγόμενες "ξεζουμίστρες" τοποθετώντας τα δέρματα ανάμεσα σε δύο κυλίνδρους, όπου σε μία ώρα περίπου αφαιρείται το νερό. Στο τρίτο στάδιο, βάζουμε πάλι τα δέρματα στα βαρέλια προσθέτοντας αυτή ντη φορά λιπαντικά.

Συνεχιστής. Ο κ. Μιχάλης Βροντάκης οραματίζεται την ανάπλαση της περιοχής των ταμπακαριών, που χαρακτηρίστηκε πρόσφατα παραδοσιακός οικισμός.

Για τα σολοδέρματα χρησιμοποιούμε υγρά με λιγότερη λιπαντικότητα, ενώ για τα υπόλοιπα είδη, που τα αποκαλούμε "βακέτες", απαιτείται υψηλότερη περιεκτικότητα ελαίων. Κατόπιν ανακατεύονται ξανά για να ακολουθήσει το στάδιο του ξεζαρώματος. Τα δέρματα απλώνονται σε πάγκους και με το "στρωτήρι" τα λειαίνουμε και τα τοποθετούμε πάλι στις "κρεμάλες" για να στεγνώσουν εντελώς. Τα δέρματα "βακέτες" τα περνάμε από μια μηχανή, τη "σκιφιστική", έτσι ώστε να γίνει το λεγόμενο "ισοπάχισμα", αφού κάποια κομμάτια όπως η κοιλιά είναι πιο λεπτά και μαλακά, ενώ η ράχη είναι πιο χοντρή. Τέλος περνιέται από μια άλλη μηχανή, τη "γυαλιστική", όπου μέσω μιας παλινδρομικής κίνησης γίνεται η τριβή με σίδερο, επιτυγχάνοντας τελικά την επιθυμητή υφή στο δέρμα».

Λεπτομέρεια. Το στρωτήρι που, όπως μαρτυρά και η ονομασία του, στρώνει, δηλαδή ισιώνει, το δέρμα.

Προοπτική ανάπτυξης

Στρώσιμο. Το στρώσιμο του δέρματος είναι μία από τις επίπονες διαδικασίες μέχρι να αποκτήσει την τελική του μορφή.

Τα ταμπακαριά αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της ιστορίας των Χανίων και ως τέτοιο πρέπει να διαφυλαχθεί. Στο πέρασμα των αιώνων τα κτίρια που στεγάζονταν στέκουν ακόμα, τα μεταγενέστερα πιο καλοδιατηρημένα ενώ στα παλαιότερα έχουν απομείνει μονάχα τα κελύφη, μνημεία πλέον της βιομηχανικής εποχής. Προσαρμοσμένα στις φυσικές κλίσεις του τοπίου, τα βυρσοδεψεία είναι ισόγεια με είσοδο από τον δρόμο και δίπατα ή τρίπατα από τη μεριά της θάλασσας. Χτισμένα με πέτρα και κεραμιδένιες στέγες, είναι τοποθετημένα στη σειρά και διακόπτονται μόνο από πολύ στενά απότομα περάσματα με σκαλοπάτια προς τη θάλασσα, συνθέτοντας ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό σύνολο. Ο Μιχάλης Βροντάκης, 46 χρονών, ακολουθώντας κι αυτός το επάγγελμα του πατέρα του, στεγάζεται σε κτίριο που χρονολογείται από το 1953 και μας δίνει το στίγμα της επόμενης μέρας. «Η τοπική κοινωνία πρέπει να συνεργαστεί έτσι ώστε η περιοχή να πάρει τον δρόμο που της αξίζει. Ολοι μαζί πρέπει να βοηθήσουμε για το κοινό καλό.

Περιοχή. Γενική άποψη από την περιοχή των ταμπακαριών.

Οι βυρσοδέψες δρομολογούμε την κατασκευή βιολογικών καθαρισμών σε κάθε βιοτεχνία, αφού παρότι δεν χρησιμοποιούμε χημικά ο νόμος απαγορεύει να διοχετεύεται οτιδήποτε στη θάλασσα. Ο δήμος χαρακτήρισε την περιοχή παραδοσιακό οικισμό, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ήπιας μορφή ανάπτυξη όπου μέσω της αναπαλαίωσης των κτιρίων, τη δημιουργία ενός μουσείου και την εγκατάσταση μικρομάγαζων με πώληση δερμάτινων ειδών να δημιουργηθεί ένα οικιστικό μοντέλο που θα αναδεικνύει την παράδοση συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου».

ΘΥΜΙΟΣ ΚΑΚΟΣ
thikakos@gmail.com

ΦΩTOΓΡAΦIEΣ: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ
www.moustafellou.com

Πηγή Εθνος

20.11.11